Jaaroverzicht 2023 Erfgoedcommissie Heerde

Inhoud

Voorwoord

Allereerst past een woord van dank aan mevrouw Fosca Bosch-Kruimel die na het vertrek van de voorzitter tot september 2023 de honneurs heeft waargenomen. 

Als nieuwe voorzitter heb ik kennis gemaakt met de bevlogen leden van de Erfgoedcommissie die ieder vanuit een eigen deskundigheid én achtergrond een bijdrage leveren in de advisering. Maar er is ook nagedacht over de rol van de Erfgoedcommissie als adviescommissie van het college. Natuurlijk ligt er een werkplan waarin de focus van de Erfgoedcommissie is uitgewerkt. Maar dat werkplan moet handen en voeten krijgen in de dagelijkse werkelijkheid. De ontwikkelingen die in 2023 aan de Erfgoedcommissie zijn voorgelegd of die de Erfgoedcommissie voorbij heeft zien komen, hebben geleid tot reflectie van de commissie op haar rol bij ruimtelijke initiatieven en plannen met als resultaat enkele handvatten die de Erfgoedcommissie voor eigen handelen heeft opgesteld. 

Er is dankbaar gebruik gemaakt van de deskundigheid van mevrouw Annelieke Brem-Mackaaij als het gaat om de beschrijving van landschappelijke erfgoed. Deze notitie is wat ons betreft een waardevolle toevoeging aan de cultuurhistorische waardenkaart van de gemeente.

We kijken niet alleen terug op 2023 maar ook vooruit naar 2024 waarin onze nieuwe rol als gemeentelijke adviescommissie onder de Omgevingswet verder uitgewerkt gaat worden. 

Met dit jaarverslag willen wij u inzicht geven in onze activiteiten van het afgelopen jaar en de toegevoegde waarde van de Erfgoedcommissie als het gaat om behoud en ontwikkelingen in onze mooie gemeente Heerde.

Wilma Blankvoort-Zielhuis
Voorzitter

Taken van de Erfgoedcommissie

De commissie heeft als taak het college van burgemeester en wethouders van de gemeente Heerde gevraagd en ongevraagd te adviseren over de omgang met erfgoed in onze gemeente. Onder erfgoed wordt verstaan: objecten en ook structuren, waardevolle dorpsgezichten, groen erfgoed (individueel groen, maar ook structuren), waardevolle landschappen, archeologie en immaterieel erfgoed.

Advisering over wijzigingsplannen voor rijksmonumenten en gemeentelijke monumenten is gedelegeerd aan de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit (CRK). Het advies van de CRK is bindend voor de Erfgoedcommissie. 

De commissie geeft in haar werkplan (pdf, 882Kb) aan waar zij zich op focust:

  1. Deugdelijke borging erfgoed bij implementatie Omgevingswet: de commissie wil zich inzetten om (de omgang met) het Heerder erfgoed in het omgevingsbeleid te krijgen.
  2. Verduurzaming en erfgoed: de commissie wil bijdragen aan een goede voorlichting hierover richting eigenaren en college van burgemeester en wethouders met als doel het ontstaan van een gemeenschappelijk beeld over wat het Heerder erfgoed kan verdragen en wat niet.
  3. Imaterieel erfgoed: de commissie zet zich in om ook immaterieel erfgoed voor het voetlicht te brengen.
  4. Publiciteit: de commissie is van mening dat het meeste bereikt kan worden door een kritische, maar positieve en constructieve houding, waarin meervoudige waardencreatie voor de samenleving centraal staat.
  5. Zorgen om en voor concrete situaties.
  6. Governance: het organiseren van een aantal procedurele en procesmatige zaken.

2. Werkwijze van de Erfgoedcommissie

In 2021 heeft het college van burgemeester en wethouders de leden van de Erfgoedcommissie benoemd. In november 2022 is afscheid genomen van de eerste voorzitter van de Erfgoedcommissie. Mevrouw Fosca Bosch-Kruimel heeft tot 26 juni 2023 opgetreden als plaatsvervangend voorzitter. Op 27 juni 2023 heeft het college mevrouw Wilma Blankvoort-Zielhuis benoemd als lid en voorzitter van de Erfgoedcommissie. In de vergadering van 11 september 2023 heeft mevrouw Bosch-Kruimel het stokje overgedragen aan de nieuwe voorzitter. 

2.1 Samenstelling

De Erfgoedcommissie heeft 6 leden:

Groepsfoto erfgoedcommissie. Van links naar rechts staan op de foto: mevrouw A. Brem-Mackaaij, de heer S.M. van den Bergh, mevrouw W.H.M. Blankvoort, mevrouw G.A.M. Allersma, mevrouw F.H.M. Bosch-Kruimel en de heer J.J.B. Stap.

De leden zijn van links naar rechts:

  • mevrouw A. (Anne-Lieke) Brem-Mackaaij (plaatsvervangend voorzitter)
  • de heer S.M. (Simon) van den Bergh (plaatsvervangend secretaris)
  • mevrouw W.H.M. Blankvoort-Zielhuis (voorzitter)
  • mevrouw G.A.M. (Wineke) Allersma
  • mevrouw F.H.M. (Fosca) Bosch-Kruimel
  • de heer J.J.B. (Jos) Stap

Mevrouw R. (Robinia) Perlot, adviseur Erfgoed & Grondstoffen van de gemeente Heerde, treedt op als ambtelijk secretaris.

Het secretariaat is te bereiken via erfgoedcommissie@heerde.nl.

3. Feiten en cijfers

De commissie heeft 5 keer vergaderd in 2023, op 30 januari, 27 maart, 5 juni, 11 september en 27 november 2023. Daarnaast heeft de commissie in juni 2023 overleg gehad met ruimtelijke adviseurs van de Afdeling Ruimte, Ondernemen en Wonen van de gemeente. Dit om te komen tot invulling van en werkafspraken over de rol van de commissie bij ruimtelijke plannen en initiatieven. Tot slot heeft de commissie op 3 oktober 2023 een avond georganiseerd voor eigenaren van monumenten in onze gemeente.

De totale kosten bedroegen over jaar 2023 € 5.165,63. De presentiegelden bedroegen € 2.282,70. De eigenarenavond kostte afgerond € 1.519,51. De commissie is binnen het gestelde budget van € 7.500,- per jaar gebleven.

4. Adviezen die zijn uitgebracht / werkzaamheden die zijn verricht

4.1 Jaaroverzichten archeologie 2020 en 2021

De heer D. Haasjes, Erfgoedvrijwilliger bij de gemeente Heerde en ook de Heerder Historische Vereniging, heeft twee jaaroverzichten opgesteld. In de jaaroverzichten doet de heer Haasjes verslag van de daadwerkelijke werkzaamheden op het gebied van archeologie in onze gemeente in de jaren 2020 en 2021. De commissie heeft richting het college haar waardering uitgesproken voor de verslagen. De commissie heeft het college (en ook de ambtelijke organisatie) aangeraden kennis te nemen van de jaaroverzichten. Ook heeft de commissie aangeraden om de jaaroverzichten bij de verdere uitwerking van beleid en ruimtelijke plannen/initiatieven te betrekken. Tot slot heeft de commissie aangeraden de jaaroverzichten op de website van de gemeente plaatsen zodat de informatie voor een ieder toegankelijk is. 

4.2 Ongevraagd advies ontwerp-bestemmingsplan Dorpsstraat 29 Heerde

De commissie heeft in juni 2023 het college geadviseerd over de voorgenomen sloop van de kosterswoning bij de rijksmonumentale Johanneskerk in Heerde ten behoeve van een nieuw te bouwen kerkelijk centrum. De commissie heeft gepleit voor behoud van de kosterswoning als element van het DNA van de gemeente Heerde. Daarnaast heeft de commissie gepleit voor een integrale benadering van de ruimtelijke ontwikkelingen rondom het dorpsplein, het dorpshart, van de gemeente Heerde.

4.3 Advies 2 verzoeken tot afvoeren van complexonderdelen van de gemeentelijke monumentenlijst

De commissie heeft het college geadviseerd een gesloopte vrijstaande schuur die complexonderdeel was van een gemeentelijk monument in Wapenveld af te voeren van de gemeentelijke monumentenlijst. Daarnaast heeft de commissie geadviseerd een gekapte boom die als complexonderdeel van een gemeentelijk monument in Heerde staat vermeld af te voeren van de gemeentelijke monumentenlijst. 

4.4 Eigenarenavond 3 oktober 2023

Op 3 oktober 2023 heeft de commissie in samenwerking met de gemeente Heerde een avond georganiseerd voor eigenaren van monumenten in onze gemeente. Het thema van de avond was het verduurzamen van monumenten. De avond startte met een interview met een monumenteigenaar die vertelde over zijn ervaringen bij het verduurzamen van zijn rijksmonumentale woning. Dit vormde een mooie opstap naar presentaties van het Gelders Genootschap, het Nationaal Restauratiefonds en de Monumentenwacht. In totaal hebben 26 eigenaren van monumenten deelgenomen aan de avond. Zij vertegenwoordigden 14 rijksmonumenten, 13 gemeentelijke monumenten en 1 bijzonder pand zonder status.

4.5 Invulling rol Erfgoedcommissie in ruimtelijke plannen/ontwikkelingen

De Erfgoedcommissie heeft het afgelopen jaar stilgestaan bij de rol van de Erfgoedcommissie bij ruimtelijke plannen en ontwikkelingen onder de regelgeving zoals deze gold tot 1 januari 2024. De commissie heeft onder meer gesproken met adviseurs ruimtelijke ordening van de afdeling Ruimte, Ondernemen en Wonen van de gemeente. Het resultaat van het doorlopen traject is het document “Rol Erfgoedcommissie bij ruimtelijke plannen/ontwikkelingen in de gemeente”. Dit document is op de webpagina van de commissie in te zien. Het betreft een dynamisch document dat aangepast wordt als de situatie daarom vraagt, zoals bijvoorbeeld na het inwerkingtreden van de Omgevingswet.

4.6 Protocol ongevraagd advies

De commissie heeft als taak het gevraagd en ook ongevraagd adviseren van het college over de (gemeentelijke) omgang met erfgoed. De commissie heeft een protocol opgesteld om invulling te geven aan het instrument “ongevraagd advies”. Het protocol biedt houvast en is erop gericht recht te doen aan de rollen, verantwoordelijkheden en taken van alle belanghebbenden (binnen en buiten de commissie). Het protocol is in te zien op de webpagina van de commissie.  

4.7 Het belang van landschappelijk erfgoed in de gemeente Heerde

De vraag van wethouder Van Ommen over wat verstaan wordt onder landschappelijk erfgoed vormde de aanleiding voor het opstellen van een document over landschappelijk erfgoed in onze gemeente. De commissie raadt het college om een meer gedetailleerde landschappelijke inventarisatie te laten plaatsvinden. Dit in aanvulling op de archeologische landschappenkaart en de cultuurhistorische waardenkaart. Een betere kennis van de in Heerde aanwezige landschappelijke structuren leidt, ook op grenszones van landschappelijke waarden, tot een betere afbakening van ruimtelijke ontwikkelingen en ook een betere inbedding in projectontwikkelingen. Het document is in te zien op de webpagina van de commissie. 

4.8 Advies opheffen woonbestemming perceel bij gemaal Pouwels Bakhuis

Op een perceel bij het gemaal Pouwels Bakhuis stond tot sloop in 2022 een dienstwoning. Op het perceel rust nu nog een woonbestemming. De Erfgoedcommissie heeft het college geadviseerd om welwillend te staan tegenover het verzoek om de woonbestemming van het perceel af te halen. Wel geeft de commissie het college in overweging het bouwvlak te behouden en tezamen met de eigenaar te bekijken of dit bouwvlak anders, passend bij functie en locatie, kan worden ingevuld.